ای شهان کشتیم ما خصم برون

 ماند خصمی زو بتر در اندرون

ای شاهان معنوی متوجه باشید ما خصم بیرونی را به هلاکت رساندیم اما دشمنی قوی تر و مذموم تر در باطن همه ماست

مسایل السلوک

حدیث مذکور فرمایش پیامبر است روایت است که ایشان در هنگام مراجعت از حهاد با مشرکین خطاب به شاگردان خویش فرمودند

ای صحابه من ما دشمن بیرونی را کشتیم و این جهاد کوچک بود

اما جهاد عظیم تر مبارزه با نفس است که دایما با ان در ستیز هستیم

مولانا به استناد این فرمایش حضرت علیه السلام

خطاب به پیران طریقت و اولیا میگوید ای شهان معنویت مواظب خصم درون خویش باشید

************************

کشتن این کار عقل و هوش نیست

 شیر باطن سخرهٔ خرگوش نیست

هلاکت نفس اماره کار عقل و هوش معاشی نیست نیازمند عقل معادی است

زیرا دیگر نفس باطن مورد حیله و مکر خرگوش قرار نخواهد گرفت

*************************

دوزخست این نفس و دوزخ اژدهاست

 کو به دریاها نگردد کم و کاست

نفس درونی همانند دوزخ شعله ور و لهیب است اتش ان بوسیله اب تمام دریاهای مادی کم نگردد

مسایل السلوک

یوسف نبی علیه السلام در مذمت نفس اماره فرمود

و ما ابری نفسی ان النفس لااماره بسو الا ما رحم ربی

***********************

هفت دریا را در آشامد هنوز

 کم نگردد سوزش آن خلق‌سوز

نفس اماره چنان حریص است که اگر هفت دریا کنایه از هفت دریای قدیم را بیاشامد

طمع و جوش وی در سلب ایمان و گمراهی مخلوق کاسته نشود

هفت دریا عبارتند

دریای چین .مغرب.روم.سیاه.سرخ.خزر.فارس

عرفا ان را کنایه از هفت خلصت و صفت رزیله دانسته اند

حقد.بخل.حرص.حسد.شهوت.غضب

******************************

سنگها و کافران سنگ‌دل

 اندر آیند اندرو زار و خجل

کافر و سنگ با ان همه قساوت قلب در مقابل او شرمنده و خوار هستند

مسایل السلوک

سنگ و کفر در کنار همدیگر کنایه از قساوت دل سخت کافر است و اشاره به ایه قران در سوره مبارکه بقره دارد

فاتقوالنار التی و قودها الناس و الحجاره....

*****************************

هم نگردد ساکن از چندین غذا

 تا ز حق آید مرورا این ندا

دوزخ از بلعیدن تمامی کافران سیر نشود تا اینکه خداوند ندا دهد

*******************************

سیر گشتی ؟ سیر.نی هنوز

اینت اتش اینت تابش اینت سوز

خداوند می پرسد ای جهنم ایا گرسنگی تو تمام شد و سیر شدی

و او گوید نه هنوز

اتش و تابش و سوزختن دوزخ اینگونه است

***************************

عالمی را لقمه کرد و در کشید

 معده‌اش نعره زنان هل من مزید

دوزخ عالمی را فقط  در غالب یک لقمه بلعید و باز هم از حرص فریاد میکشد ایا زیاده تر از این هم هست

*****************************

حق قدم بر وی نهد از لامکان

انگه او ساکن شود از کن فکان

قدم کنایه از عمر الهی است خداوند قدم خویش را بر روی حرص دوزخ نهاده

و انگاه است که عطش او به امر کن فیکون فرو کش کند

*****************************

چونک جزو دوزخست این نفس ما

 طبع کل دارد همیشه جزوها

نفس اماره جزوی از دوزخ است و قاعده کلی انست که جزوها در نیل به کل میل دارند

مسایل السلوک

نفخت من روحی

دمیدم از روح خودم در شما

و یسلونک من الروح

قل الروح من امر ربی

ارواح در کالبد انسانها جزو گردند و با موت به اصل خویش رجعت نمایند

و تمامی جزوهای هستی دارای معدن کل هست

و با مفارقت روح از جسم تمامی احزای جسمانی نیز به معدن خویش عودت نمایند

عنصر خاک و اب و باد و اتش وجود ادمی به محض جدایی روح از جسم به اصل خویش برگردند

************************************

این قدم حق را بود کو را کشد

 غیر حق خود کی کمان او کشد

لذا مقابله با نفس و پیروزی بر ان جز به عنایت حق امکان پذیر نیست

و امکان ندارد غیر پروردگار بر ان فایق اید

مسایل السلوک

چنانچه در شرح ابیات قبلی بدان پرداخته شد جایی که یوسف صدیق علیه السلام با مقام عصمت از شر نفس بخدای مهربان پناه می اورد ناقصین مثل ما که باید حسابی اندیشه کنند و مدعی تصرف مستقل بدون اذن و مدد حق نشوند

و هر اکس از خاص و عام به هر مقدار و میزان که توفیق غلبه یافته اند محض عنایت حق بوده است و لاغیر

*********************************

در کمان ننهند الا تیر راست

 این کمان را بازگون کژ تیرهاست

در کمان تیری مورد استفاده قرار گیرد که بی عیب و راست باشد و کمان نفس انسان دارای تیرهای کجی است

مسایل السلوک

مراد از تیرهای ناموزون وسواس نفس است که صاحب خویش را به فرمایش خدا به ( یبغون عوجا) سوق میدهد

****************************

راست شو چون تیر و واره از کمان

 کز کمان هر راست بجهد بی‌گمان

پس ادمی میبایست در مبارزه با نفس مانند تیر کمان بی عیب و راست گردد زیرا از کمان تیری به هدف خواهد نشست که موزون و راست باشد

مسایل السلوک

مراد از راست صراط المستقیم است

و صراط شریعت مقدس بحدی که ادمی حداقل حلال و حرام را بشناسد و مقید باشد

و در تقید دارای نیت و انگیزه راست باشد

مقام صدق بالاترین مقام بعد انبیا است و انسان صادق ظاهرا و باطنا اگر با خدای خویش راست باشد به هدف اصلی خلقت که معرفت و فنا حق است دست خواهد یافت

*****************************

چونک وا گشتم ز پیگار برون

 روی آوردم به پیگار درون

پیامبر فرمودند ای یاران من حال که ار مبارزه با دشمن ظاهر از میدان جهاد برگشتیم

ماموریت جدید و صعب تری را اغاز خواهیم نمود و ان پیکار با جنود نفساتی که بینهایت خطرناک تر است میرویم

**********************************

قد رجعنا من جهاد الاصغریم

 با نبی اندر جهاد اکبریم

به تحقیق که برگشتیم از جهاد کوچک و به مدد و تبعیت از قران و  پیامبر اماده جهاد اکبریم

***********************************

قوت از حق خواهم و توفیق و لاف

 تا به سوزن بر کنم این کوه قاف

در این مبارزه بزرگ توان و قدرت را از خدا بخواهیم که اگر عنایت او همراهی نماید انسان قادر خواهد بود کوه قاف را بوسیله سوزن متلاشی نماید

مسایل السلوک

ادمی اگر عنایت و نظر خالق هستی مدد کار او باشد و او مورد قبول حضرت باریتعالی قرار گیرد

بر تمامی امورات محال فایق اید

*************************************

سهل شیری دان که صفها بشکند

 شیر آنست آن که خود را بشکند

اسان است اگر ادمی صفوف مادی را در هم شکند دلاوری و بزرگی مهم تر انست که توفیق شکستن نفس اماره را حاصل نماید

مسایل السلوک

ادمی با افکار و ترفندهای مادی قادر است بر تمامی کاینات ماده غلبه و تصرف داشته باشد

و این بسیار کار تعب و صعب نیست

اما زفت تر از همه امورات دنیایی شکستن دشمن دوزخ صفتی بنام امیال نفسانی درونی است که تمامی جنایات نسل ادمی در پیروی از همین عدو قدار است

گر بر سر نفس خود انیری مردی

گر بر دگران خورده نگیری مردی

مردی نبود فتاده را پای زدن

گر دست فتاده ای بگیری مردی